ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΛΙΟΥ 2012 Ο ΤΡΙΣΑΓΙΟΣ ΥΜΝΟΣ

«Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος ἰσχυρός, Ἅγιος ἀθάνατος ἐλέησον ἡμᾶς»

            Ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι θεμελιωμένη στήν προσκύνηση καί δοξολόγηση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἡ γνωστή φράση: «Δόξα τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι» ἐπαναλαμβάνεται συχνά μέσα στίς λατρευτικές συνάξεις τῶν πιστῶν. Σ’ αὐτή τή δοξολογητική στάση ἐντάσσεται καί ὁ τρισάγιος ὕμνος, πού ἀκούγεται κατά τή Θεία Λειτουργία, μετά τήν εἴσοδο τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου στό ἅγιο Βῆμα. Γνωστός σ’ ὅλους ὁ τριαδικός αὐτός ὕμνος μέ τήν τριπλῆ ἐπανάληψη τῆς λέξης «ἅγιος». «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς». Οἱ ρίζες αὐτοῦ τοῦ ὕμνου ὑπάρχουν μέσα σέ ἁγιογραφικά κείμενα. Ἀσφαλῶς δέν ὑπάρχουν αὐτούσιες, ἀλλά ὁπωσδήποτε ἐμπνέονται ἀπό τά κείμενα αὐτά.

            Πρῶτα εἶναι ὁ ὕμνος τῶν ἀγγέλων, πού σέ ὅραμα ὁ προφήτης Ἡσαΐας εἶδε νά ψάλλουν ἀκατάπαυστα οἱ Ἄγγελοι γύρω ἀπό τό θρόνο τοῦ Θεοῦ το: «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ». (1) Τό ἴδιο μέ μικρή διαφοροποίηση διαβάζουμε καί στήν Ἀποκάλυψη: «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ὁ Παντοκράτωρ, ὁ ἦν καί ὁ ὤν καί ὁ ἐρχόμενος»(2). Τέλος ἡ φράση τοῦ ψαλμωδοῦ: «ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρός τόν Θεόν τόν ζῶντα»(3). Ἀπ’ αὐτά τά τρία ἁγιογραφικά κείμενα σχηματίστηκε ὁ τρισάγιος ὕμνος καί πέρασε στίς διάφορες λατρευτικές ἀκολουθίες. Στή Θεία Λειτουργία ἐντάσσεται κατά τόν πέμπτο αἰῶνα μέ τή μορφή καί τό σχῆμα, πού μέχρι σήμερα ἔχει. Ψάλλεται ἀντιφωνικά ἀπό τούς δύο χορούς τῶν ἱεροψαλτῶν, ἀλλά καί ἀπό τούς ἱερεῖς, ὅταν γίνεται συλλείτουργο.

            Ὁ τρισάγιος ὕμνος εἶναι καθαρά τριαδολογικός. Ἡ δοξολογία καί ἡ ἀνύμνηση τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι τό βαθύτερο νόημά του. Καί ἐνῶ τό ἐκκλησίασμα μέ τό στόμα τῶν ἱεροψαλτῶν, ψάλλει τόν τρισάγιο ὕμνο, ὁ ἱερουργός στό ἱερό βῆμα διαβάζει μυστικά τήν εὐχή τοῦ τρισαγίου ὕμνου: «Ὁ Θεός ὁ ἅγιος, ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος, ὁ τρισαγίῳ φωνῆ ὑπό τῶν Σεραφείμ ἀνυμνούμενος, καί ὑπό τῶν Χερουβείμ δοξολογούμενος….». Χ ωρίζεται σέ δύο μέρη, στό πρῶτο ὑμνεῖται ἡ μεγαλωσύνη τοῦ Θεοῦ καί στό δεύτερο διατυπώνονται τά αἰτήματα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς σύναξης. Εἶναι, ἀπό τίς πιό χαρακτηριστικές εὐχές τῆς Θείας Λειτουργίας. Σέ μία σύντομη περίληψη τά νοήματά της ἔχουν ὡς ἑξῆς: Ὁ Θεός εἶναι ἅγιος, πού χαίρει καί βρίσκει ἀνάπαυση στούς ἁγίους ἀνθρώπους, πού τόν ὑμνοῦν καί τόν δοξολογοῦν οἱ οὐράνιοι ἄγγελοι. Εἶναι δημιουργός τοῦ κόσμου καί ὁ πλάστης τοῦ ἀνθρώπου. Δημιούργησε τόν κόσμο ἀπό τό μηδέν καί ἔπλασε τόν ἄνθρωπο «κατ’ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν» δική του, νά εἶναι δηλαδή καί ὁ ἄνθρωπος πρόσωπο, ὅπως καί ὁ Θεός εἶναι πρόσωπο, καί σάν πρόσωπο γιά νά γίνει ὅμοιος μέ τόν Θεό. Ὁ Θεός στόλισε τόν ἄνθρωπο μέ κάθε χάρισμα καί εἶναι Ἐκεῖνος πού μᾶς ἀξίωσε καί τώρα νά τόν δοξολογοῦμε. Αὐτά ὅλα ἐξ ὀνόματος τῆς σύναξης ὁ ἱερουργός τά λέει πρόσωπο πρός πρόσωπο στόν Θεό, γιά νά προχωρήσει στά αἰτήματα. Ἐσύ, λοιπόν Θεέ μας, δέξου ἀπό μᾶς τόν Τρισάγιο Ὕμνο, συχώρεσέ μας τά ἁμαρτήματα, ἁγίασέ μας ψυχικά καί σωματικά καί ἀξίωσέ μας νά σέ λατρεύουμε σ’ ὅλη μας τή ζωή. Ὅλα τά αἰτήματα αὐτά ἡ ἱερή σύναξη τά ζητάει ἀπό τόν Θεό, προβάλλοντας, ὅπως πάντα, τήν πρεσβεία τῆς Θεοτόκου καί ὅλων τῶν ἁγίων.

            Καί ἕνας μικρός σχολιασμός τοῦ τρισαγίου ὕμνου. Ἡ τριπλῆ ἐπανάληψη τοῦ «ἅγιος» ἀναφέρεται στά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, τόν Πατέρα, τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεύμα. Μέτρον τῆς ἁγιότητας τοῦ Θεοῦ δέν ὑπάρχει. Ἐνδεικτικά λέγεται πώς μία σταγόνα σέ σύγκριση μέ τόν ἀπέραντο ώκεανό ἤ μία άκτίνα φωτός σέ σύγκριση μέ τήν ἀκτινοβολία τοῦ ἡλίου, εἶναι ποσά ἀσύγκριτα. Ἀπείρως ὅμως ἀσύγκριτη εἶναι ἡ ἁγιότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ἔναντι τῆς ἀνθρώπινης ἁγιότητας. Γιά μᾶς τούς ἀνθρώπους εἶναι ἀσύλληπτη καί ἀκατανόητη. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τή δυνατότητα μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς δικές του προσπάθειες νά ἔχει μετοχή καί κοινωνία στήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ σέ βαθμό πάντα σχετικό. Ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος ἀπό κάθε εἴδους ἠθικῆς ἀτέλειας. Δέν ὑπάρχουν ἀδυναμίες, παλινωδίες καί ἀμφιταλαντεύσεις, ὅπως συμβαίνει στίς ἀνθρώπινες ἐνέργειες. Ὅσον ὅμως δέν ἐπαναπαύεται στήν ἁμαρτωλότητα καί τήν ἐκτροπή ἀπό τό ἀγαθόν, τόσον περισσότερο ἀναμένει τή μετάνοια καί τήν ἐπιστροφή τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου.

            «Ἅγιος ἰσχυρός». Ἡ δύναμη εἶναι μέσα στόν τρισάγιο ὕμνο ἄλλο γνώρισμα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Κύριος τῶν δυνάμεων εἶναι ὁ Θεός. Ὄντως παντοδύναμος καί παντοκράτορας. «Παρά τῷ Θεῷ πάντα δυνατά ἔστι»(4) ὅπως μᾶς βεβαιώνει το ἁγιογραφικό κείμενο. Ἀκόμη: «Οὐκ ἀδυνατήσει παρά τῷ Θεῷ πᾶν ρῆμα» (5). Γιά τόν Τριαδικό Θεό τίποτα δέν εἶναι ἀκατόρθωτο. Τά πάντα δύναται, ὅμως τά πάντα δέν τά πραγματοποιεῖ, ὅταν δέν εἶναι πρός ὄφελος τοῦ ἀνθρώπου. Ποιά δύναμη ἀνθρώπινη μπορεῖ νά σταθεῖ ἔναντι στήν παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ; Νά ὅμως πού συχνά δίδεται ἡ ἐντύπωση πώς οἱ ἀνθρώπινες δυνάμεις ὑπερισχύουν καί πώς ὁ Θεός μέ τή σιωπή Του τάχα παρουσιάζεται ἀδύναμος. Εἶναι καί αὐτό μέσα στίς πολλές αὐταπάτες τοῦ ἀνθρώπου.

            «Ἅγιος ἀθάνατος» μέ τό τρίτο αὐτό μέρος τοῦ ὕμνου ὁρίζεται ἡ ἀθανασία τοῦ Θεοῦ. Ένῶ ὅλα φθίνουν καί καταστρέφονται, ὁ Θεός παραμένει ἀναλλοίωτος, ἄφθαρτος, αἰώνιος καί ἀθάνατος. Εἶναι, ὅπως σημειώνεται στόν Εὐαγγελικό λόγο: «Ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον ὅν εἶδεν οὐδείς ἀνθρώπων οὐδέ ἰδεῖν δύναται» (6). Πράγματι αὐτός εἶναι ὁ μόνος ἀθάνατος καί κατοικεῖ σέ φῶς ἀπρόσιτο. Κανένας ἀπό τούς ἀνθρώπους οὔτε τόν εἴδε, οὐτε μπορεῖ νά τόν δεῖ. Εἶναι ὑπεράνω τοῦ χρόνου καί τῶν ἀλλαγῶν. Οἰ πιστοί, ὅσην ὥρα ἀκούγεται ὁ τρισάγιος ὕμνος, γιά νά τιμήσουν τήν Ἁγία Τριάδα, στέκονται ὄρθιοι.