Χριστός γεννάται,Καλή Ανάσταση!

Κοιτάζω τη βυζαντινή εικόνα των Χριστουγέννων. Κι όσο την προ­σέχω, μου φαίνεται πώς εντοπί­ζω δύο στοιχεία πού με ξαφνιάζουν. Δύο στοιχεία πού μοιάζουν με πλαστογραφίες! Πρώτον: Ό χώρος όπου έγινε ή γέννα του Χριστού, σύμφωνα με τά ευαγγέλια ήταν στάβλος, Στήν εικόνα όμως ζωγρα­φίζεται όχι στάβλος, αλλά μια σπηλιά.

Δεύτερον: Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια, ή λεχώνα Παναγία ακούμπησε το νεογέν­νητο Χριστό σε παχνί. Στήν εικόνα, όμως, Τον βλέπουμε ξαπλωμένο σε κάποιο χτι­στό παραλληλεπίπεδο, σε κάτι σαν κουτί. "Αν κοιτάξω καλύτερα, θα δω ότι αυτό, μέ­σα στο όποιο ό αγιογράφος έχει ακουμπή­σει το νεογέννητο Χριστό, είναι τάφος. Και μάλιστα, εντείνει κι άλλο την «πλαστο­γραφία»: Μέσα σ' αυτό, ό Χριστός δεν είναι ζωγραφισμένος σαν μωράκι σε φα­σκιές, αλλά οάν ενήλικας (σμικρυμένος στο μπόι, αλλά ενήλικας) σε σάβανα.

Είναι, λοιπόν, πλαστογράφος ή ορθό­δοξη εικονογραφία; Κι αν ναί, μήπως θα πρέπει να θυμώσουμε μαζί της, πού δεν απεικονίζει τα πράγματα πιστά σαν φωτο­γραφία;

Είναι φως φανάρι ότι ή βυζαντινή εικό­να δε λειτουργεί σαν φωτογραφία. Μα, νομίζω πώς ακριβώς εδώ, σ' αυτές δηλα­δή τις «πλαστογραφίες», βρίσκεται η εκρηκτικότητα της εικόνας και ό λόγος για τον όποιον πρέπει να της είμαστε ευγνώ­μονες. "Ας σκεφτούμε: Ποια είναι ή λογική της φωτογραφίας (της κάθε φωτογρα­φίας);

Ή φωτογραφία αιχμαλωτίζει κάποια στιγμή του χρόνου, την αποτυπώνει και κατόπιν σε σένα, τον άνθρωπο των επο­μένων εποχών είναι σαν να του λέει: «Κοί­τα. Έτσι έγινε τότε αυτό το σημαντικό γε­γονός. Κρίμα. Δεν ήσουνα εκεί τότε».

Ή ορθόδοξη εικόνα όμως (όπως δια­μορφώθηκε μέσα από αιώνων δημιουργική έκφραση) είναι αποφασισμένη να μη λει­τουργήσει σαν φωτογραφία. Αρνείται ηθε­λημένα να παραστήσει τη φωτογραφία. Ό­χι επειδή τάχα αρνείται ότι ή Σάρκωση έγι­νε μέσα στον πραγματικό χρόνο, "εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως». Αυτό πού θέ­λει είναι να φανερώσει ότι το εν λόγω ιστορικό γεγονός δεν είναι έγκλειστο στο πα­ρελθόν, αλλά είναι ένα γεγονός πού αφορά το εκάστοτε παρόν, το σημερινό άνθρωπο. Αυτό πού ονομάσαμε «πλαστο­γραφία» , είναι στην πραγματικότητα ή με­γαλύτερη πιστότητα στην ουσία των πραγ­μάτων: Ή εικόνα αποκαλύπτει θεολογικά νοήματα εντελώς επίκαιρα.Ή Εκκλησία θέλει, πρώτα άπ' όλα, να δώσει το μήνυμα ότι ή Σάρκωση του Χρι­στού άφορα τα σύμπαντα. Φέρνει νόημα ζωής σε όλη την κτίση. Με τα Χριστού­γεννα το σύμπαν βρίσκει το νόημα του, αφού πραγματώνεται αυτό για το οποίο φτιάχτηκε ό κόσμος: Να γίνει ό κόσμος, ή ΰλη, το σύμπαν, Σώμα του Δευτέρου Προ­σώπου της Αγίας Τριάδας κι έτσι ό κόσμος να αντλήσει Ζωή χωρίς ημερομηνία λήξης, δηλαδή Ζωή πού από μόνος του δεν δια­θέτει. Γι' αυτό ή ορθόδοξη εικόνα ζωγρα­φίζει το Χριστό να γεννιέται μέσα στα σπλάχνα της γης κι όχι σε ένα κλειστό οίκημα σαν να ήταν γέννημα θερμοκηπίου, απομονωμένο από το λοιπό σύμπαν. Τα Χριστούγεννα, κοντολογίς, έχουν να κά­νουν με όλες τις διαστάσεις του κτιστού, με όλους τους κόσμους, με όλους τους λαούς, με όλες τίς φυλές, με όλο το σύ­μπαντα κόσμο.Όσον άφορα στη δεύτερη «πλαστο­γραφία», ή οποία και συμπληρώνει την πρώτη:Βάζοντας το νεογέννητο σε τάφο, ή εικόνα είναι σαν να λέει στο σημερινό πι­στό: «Μη νομίσεις ότι στα Χριστούγεννα γιορτάζουμε κάτι πού έγινε, ολοκληρώθη­κε κι έκλεισε. Θα κάνεις λάθος αν νομίσεις ότι ή Γέννηση του Χριστού ήταν σαν του­ριστική επίσκεψη ενός Θεοϋ στη γη. Τη Γέννηση Του καλούμαστε να την δούμε όχι σαν κάτι κλειστό, όχι ως τέρμα, αλλά ως ξεκίνημα. Ό Υιός πήρε την ανθρώπινη φύση για να την ανακαινίσει, να την οδη­γήσει δηλαδή στην Ανάσταση. Εκεί, στην Ανάσταση είναι πού θα αναδυθεί από τον τάφο ή καινουργωμένη ανθρώπινη φύση, ό άνθρωπος, όπως τον θέλησε ό Θεός, δηλαδή δίχως φθορά καί θάνατο. Στή Βη­θλεέμ ξεκίνησε αυτή ή θαυμαστή διαδικα­σία άναβάθμισης-άνακαίνισης της κτίσης, ή οποία ανακαίνιση θα φτάσει στην πλη­ρότητα της, στο τέρμα της, στην καθολι­κή Ανάσταση, στα Έσχατα πού προσδοκά ή Εκκλησία.Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να κλείσω με μιαν ευχή, παράδοξη ϊσως, πού φρονώ όμως ότι εκφράζει το μεδούλι της εκκλη­σιαστικής κατανόησης των Χριστουγέν­νων: «Χριστός γεννάται. Καλή Ανάστα­ση!»

Περιοδικό ‘’Πειραικη Εκκλησια’’Δεκεμβριος 2004

Του Θανάση Παπαθανασίου

Δρος Θεολογίας,Καθηγητή στην ΑΕΣΑ Αρχισυντακτη του περιοδικού ‘’Σύναξη’’