ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011 'Oi Άγιες εικόνες'

ΚΥΡΙΑΚΗ  18  ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011

  ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ

«Ἡ τῆς εἰκόνος τιμή ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει»

                                                                        (Ὁ Μέγας Βασίλειος)

            Ἡ Ὀρθόδοξη εἰκονογραφία  καί ἁγιογραφία, πού ἰδιαίτερα μέσα στούς ναούς μας εἶναι κυρίαρχο στοιχεῖο, στήν πραγματικότητα ἀποτελεῖ ἕνα ἐκφραστικό καί εὐκολονόητο εἰκονογραφημένο Εὐαγγέλιο. Μάλιστα μπορεῖ νά τό κατανοήσει καί ὁ πιό ὀλιγογράμματος καί ἁπλός πιστός καί νά ἐμβαθύνει στό περιεχόμενο τῶν μηνυμάτων του, ὅσο καί ὁ πιό γραμματισμένος. Αὐτή τήν ἀλήθεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης τή διατυπώνει ὡς ἑξῆς: «Ζωγραφία σιωπῶσα ἐν τοίχῳ λαλεῖ πλείονα καί ὠφελιμώτερα», δηλαδή ἡ εἰκόνα, πού βρίσκεται στόν τοῖχο ὁμιλεῖ πολύ περισσότερα καί πιό ὠφέλιμα σιωπῶντας.

            Ἡ εἰκόνα, κατά τον ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, εἶναι «τό γλωττοφόρον βιβλίον», δηλαδή τό βιβλίο πού μιλάει. Ἀποτελεῖ τήν εὐστοχότερη καί πληρέστερη μαρτυρία τῆς Θείας Παρουσίας, ἐκφράζοντας μέ τήν «εὔγλωττη σιγή» της, περισσότερα ἀπό ὅσα ἕνα θεολογικό κείμενο. Ἀκόμη μ’ ἕνα δυναμικό τρόπο ἕνώνει το βαθύτερο βίωμα τῆς λατρείας. Γι’ αύτό καί δέν πρέπει νά προσεγγίζεται λειτουργικά σάν ἕνα ἔργο τέχνης. Ὁ Ὀρθόδοξος πιστός μαθαίνει νά πλησιάζει τήν εἰκόνα μέ τή μετάνοια καί τήν ταπεινή προσκύνησή του, ὅπως καί τό «ὑπέρλογο» μυστήριο τῆς σωτηρίας, «προσκυνῶν ἐν πίστει τό μυστήριον» τῆς εἰκόνας. Ἀνάβει μπροστά στήν εἰκόνα τό καντῆλι ἤ ἕνα κερί, χαιρετίζοντας ἔτσι τόν εἰκονιζόμενο Ἅγιο μέσα στό κτιστό φῶς, ὑπομνηστικό τοῦ ἀκτίστου φωτός, μέσα στό ὁποῖο ζεῖ «δοξασμένος» ὁ Ἅγιος καί στό ὁποῖο καί ὁ κάθε πιστός βαδίζει μέ ὅλη τή μετοχή του στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ λειτουργική – πνευματική αὐτή σχέση Ὀρθοδόξου πιστοῦ καί εἰκόνας συνεχίζεται καί στό «ταμιεῖον» του. Δηλαδή γιά τόν μοναχό μέσα στό κελλί του καί γιά τό λαϊκό στό εἰκονοστάσι τῆς οἰκίας του. Μέ τό ἄναμμα τοῦ καντηλιοῦ καί τίς μετάνοιες μπροστά στίς εἰκόνες, ὡς ἐπέκταση τῆς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργικῆς πρακτικῆς. (1)

            Ἡ εἰκόνα βρίσκει τή Βιβλική θεμελίωσή της στή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ», πού μαρτυρεῖ κάποια ἀναλογία Θείου καί ἀνθώπινου καί ἐξηγεῖ τήν ἕνωση τῶν δύο φύσεων στό Πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Θεός μπορεῖ νά βλέπεται μέσα στό ἀνθρώπινο καί νά ἀνακλᾶται σ’ αὐτό σάν μέσα σέ κάτοπτρο, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ’ εἰκόνα Του. Ὁ Θεός λαλεῖ τήν ἀνθρώπινη γλῶσσα, ἔχει καί τήν ἀνθρώπινη μορφή^. και βέβαια ἡ καλύτερη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Κατά τή Θεία Λειτουργία – τό ἀναφέραμε καί σέ προηγούμενο κήρυγμά μας - ὁ ἱερουργός θυμιάζει τούς πιστούς μέ τόν ἴδιον τρόπο πού θυμιάζει καί τίς εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας, τῶν Ἁγγέλων καί τῶν Ἁγίων. Ἡ Ἐκκλησία μ’ αὐτή τήν πράξη της, χαιρετίζει ἔτσι τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ μέσα στόν καθένα ἄνθρωπο. Ὁ πιστός περιορίζεται νά κλίνει μόνον τήν κεφαλήν του γιά τήν τιμή, πού τοῦ γίνεται. Μιά παρόμοια ἀποκαλυπτική ἐνέργεια κάνει τήν εἰκόνα «εὐαγγέλιο ὀπτικό», ζωγραφική γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου. Στόν ἰσχυρισμό τῶν εἰκονομάχων, τῶν ἐχθρῶν τῶν εἰκόνων, πώς τάχα ἡ εἰκονιστική τέχνη τῆς Ἐκκλησίας δέν ἔχει θεμέλιο καί δικαίωση στήν εὐαγγελική ἀλήθεια, ἡ ἐπιχειρηματολογία τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς ἑβδόμης οἰκουμενικῆς συνόδου εἶναι ἐνδιαφέρουσα. Ἡ εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἔκφραση, «ὁμοίωση» τοῦ ὑπαρκτοῦ. Δηλαδή εἰκονίζει πρόσωπα ὑπαρκτά, τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας, τῶν Ἁγίων. Ἐνῶ ἀντίθετα τά εἴδωλα εἶναι «ὁμοίωση» ἀνύπαρκτων προσώπων, πού ἔχουν θέση μόνον μέσα στή μυθολογία. Ἄν ἡ εἰκόνα λατρεύεται σάν εἴδωλο, τότε ἔχουμε εἰδωλοποίηση καί μεταβάλλουμε τά Ἅγια ὑπαρκτά πρόσωπα σέ ἀνυπαρξία. (2)

            Ἡ προσκύνηση καί ἡ τιμή τῶν εἰκόνων εἶναι προσκύνηση καί τιμή, πού ἀπονέμεται μέσῳ τῶν εἰκόνων στά πρωτότυπα καί ἐδῶ ἀκριβῶς βρίσκεται ἡ διαφορά τῆς εἰκόνας ἀπό τά εἴδωλα, τά ἀγάλματα τῶν ἀρχαίων θεῶν. Στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ τά πρωτότυπα ὑπάρχουν, ὑπάρχει ὁ Χριστός, ἡ Παναγία, οἱ Ἅγιοι, ἐνῶ στήν ἀρχαῖα θρησκεία τά ἀγάλματα δέν ἀντιστοιχοῦν στά πρωτότυπα, γιατί πρωτότυπα δέν ὑπῆρξαν. Δέν ὑπῆρξε ὁ Δίας, ἡ Ἀφροδίτη, ὁ Ἄρης, ὁ Ποσειδώνας καί οἱ ἄλλοι ἀπό τό δωδεκάθεο τῆς μυθολογίας τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ καί ρωμαϊκοῦ κόσμου. Οἱ εἰκόνες περιορίζονται νά ἀφηγοῦνται τή ζωή τοῦ Χριστοῦ ἐπάνω στή γῆ καί χρησιμεύουν νά ὑπενθυμίζουν διαρκῶς τήν ἐνσάρκωσή Του καί νά διδάσκουν ἔτσι καί νά νουθετοῦν ὅσους δέν εἶναι σέ θέση νά κρατοῦν ἀκοίμητη στήν ψυχή τους τή διδαχή τῆς Καινῆς Διαθήκης. Οἱ εἰκονομάχοι, ἀγνοοῦσαν τήν ἐνσάρκωση τοῦ Χριστοῦ, ἀγνοοῦσαν τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Τή Γέννηση, τή Διδαχή, τά Πάθη Του, τή Σταύρωση, τήν Ταφή, τήν Ἀνάσταση, αὐτά πού ἀποτελοῦν τά θέματα τῆς εἰκονογραφίας. (3)

            Εἶναι, λοιπόν, θεμελιώδης ἡ σύντομη θέση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, πού θέσαμε στήν ἀρχή. Ἡ τιμή, μᾶς λέγει, τῆς εἰκόνας περνᾶ στό πρωτότυπο, σ’ αὐτό πού εἰκονίζει καί εἶναι πρόσωπο ὑπαρκτό. Συμπληρωματικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός μᾶς λέγει σέ μετάφραση ἑνός κειμένου του «Ὑπέρ τῶν Εἰκόνων». «Ὁ Θεός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὁ ἀσώματος καί ἀπερίγραπτος δέν ἀναπαρίστατο καθόλου. Τώρα ὅμως πού ὁ Θεός ἐμφανίσθηκε ἐν σαρκί καί ἔζησε μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, φτιάχνω τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, πού μπορεῖ νά εἰδωθεῖ. Δέν λατρεύω τήν ὕλη, ἀλλά τόν Δημιουργόν τῆς ὕλης, αὐτόν πού γιά χάρη μου ἔγινε ὕλη καί καταδέχθηκε νά κατοικήσει στήν ὕλη, πού μέσῳ  τῆς ὕλης κατεργάστηκε τή σωτηρία μου. Δέν θά παύσω νά ἐκτιμῶ τήν ὕλη, πού ἔγινε πρόξενος τῆς σωτηρίας μου».

            Οἱ Ἅγιες Εἰκόνες, πού γεμίζουν τήν ἐνοριακή σύναξή μας λειτουργοῦν ὡς σημεῖα συνάντησης τοῦ οὐρανοῦ μέ τή γῆ. Καθώς ἡ τοπική ἐνοριακή κοινότητά μας κάθε Κυριακή συνέρχεται γιά νά τελεσθεῖ τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, εἶναι περικυκλωμένη ἀπό τίς μορφές τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου, τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἁγίων. Αὐτές οἱ ὁρατές εἰκόνες ὑπενθυμίζουν ἀδιάκοπα στόν καθένα πιστό τήν ἀόρατη παρουσία ὅλων τῶν δυνάμεων τοῦ οὐρανοῦ. Ὁ πιστός αἰσθάνεται πώς οἱ τοῖχοι τοῦ ναοῦ ἀνοίγονται στήν αἰωνιότητα, καί ἔχουμε τήν αἴσθηση τοῦ «οὐρανοῦ ἐπί τῆς γῆς».