ΚΥΡΙΑΚΗ 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

ΚΥΡΙΑΚΗ  20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ

«Ἐγγίζει μοι ὁ λαός οὗτος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ καί ἐν τοῖς χείλεσι αὐτῶν τιμῶσι με, ἡ δέ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ’ ἐμοῦ» (1)

                                                                                           (Ὁ προφήτης Ἡσαΐας)

            Στήν προηγούμενη Κυριακάτικη λατρευτική μας σύναξη, κάναμε λόγο γιά τήν ἀναγκαιότητα τῶν τύπων καί τῶν συμβόλων. Αὐτά άναφέραμε πώς συγκρατοῦν καί ἐκφράζουν τό οὐσιαστικό καί βαθύτερο νόημα τῶν τελουμένων πράξεων καί λόγων τῆς Ὀρθοδόξου λατρευτικῆς μας ζωῆς. Δυστυχῶς ὅμως, συχνά παρατηροῦνται ἀκρότητες, ἐκτροπές καί παρερμηνεῖες στή χρήση γενικῶς τῆς συμβολικῆς «γλώσσας». Ἔτσι δίδουμε τό δικαίωμα σε αἱρετικούς, σέ πολέμιους τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί σέ ἀδιάφορους, νά μᾶς σχολιάζουν καί νά μᾶς κατηγοροῦν σάν τυπολάτρες, ὑποκριτές, εἰδωλολάτρες, χωρίς ἐσωτερικότητα καί αὐθεντικότητα στή βιοτή τῶν ἀληθειῶν, πού πιστεύουμε. Εἶναι ἐν προκειμένῳ ἐπίκαιρο τό χωρίο τοῦ μεγάλου προφήτη τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πού θέσαμε στήν ἀρχή, καί ἔχει σέ μετάφραση: «Αὐτός ὁ λαός μέ τά χείλη μέ τιμᾶ, ἡ καρδιά τους ὅμως βρίσκεται πολύ μακριά μου». Καί ὁ λόγος αὐτός δέν εἶναι ἀνθρώπινος, άλλά τοῦ ἰδίου τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μας. Ἡ πραγματικότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς, συχνά ἐπιβεβαιώνει παρόμοιες λατρευτικές ἐκτροπές. Ἀκραῖες τυπικότητες, ἐξωστρέφειες χωρίς ἐσωτερικό περιεχόμενο, εἰδωλοποιήσεις παρακινδυνευμένες καί φαινόμενα ἀρρωστημένου εὐσεβισμοῦ, προκαλοῦν οἱ παράλογες προσκολλήσεις στά σύμβολα καί τούς τύπους. Πολύ ὀρθά ἔχει ὑπογραμμισθεῖ μιά σημαντική διάκριση. Ἔχει γραφεῖ: «Τό σύμβολο δέν πρέπει ποτέ καί γιά κανένα λόγο νά ταυτίζεται μέ τό συμβολιζόμενο. Αὐτή εἶναι ἡ κρυστάλλινη διδασκαλία τῆς Ὀρθοδοξίας στό θέμα αὐτό. Τό σύμβολο εἶναι ὁ ἀγωγός, τό μέσο μέ τό ὁποῖο ἡ ψυχή βοηθεῖται ν’ ἀνυψωθεῖ καί νά φθάσει στήν ὑπερβατική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πού γίνεται ὡς ἕνα σημεῖο φανερή μέ τό σύμβολο. Ἄν σταθοῦμε μόνο στό σύμβολο, τότε τό μεταβάλλουμε σέ εἴδωλο καί καταλήγουμε στήν εἰδωλολατρία. Ποτέ ὅμως στήν Ὀρθοδοξία δέν ἔγινε ἡ ταύτιση αὐτή, συμβόλου καί συμβολιζομένου.

            Ἡ Ὀρθοδοξία μέ ὅση ἔνταση ὑπερασπίσθηκε τήν ἀνάγκη τοῦ συμβόλου μέσα στή Λατρεία, ὥστε νά φθάσει μέχρι καί τοῦ ἀφορισμοῦ ἀκόμη γιά ὅσους τό ἀπέρριπταν, μέ τήν ἴδιαν ἔνταση καταπολέμησε καί ἀναθεμάτισε ὅλους ἐκείνους, πού παραποίησαν καί κακοποίησαν τήν ἀληθινή ἔννοια καί σημασία τοῦ συμβόλου».(2) Ἐπ’ αὐτοῦ νά γίνουμε πιό συγκεκριμένοι μ’ ἕνα παράδειγμα. Ἔχει γραφεῖ ἀπό ἀξιόλογο ὀρθόδοξο ξένο ἐπίσκοπο: «Ἡ εἰκόνα εἶναι ἕνα σύμβολο καί ὄχι ἕνα εἴδωλο, πού ὑποστήριζαν οἱ εἰκονομάχοι. Ἡ τιμή, πού δείχνουμε στίς εἰκόνες, δέν κατευθύνεται πρός τήν πέτρα, τό ξύλο καί τό χρῶμα, ἀλλά πρός τό εἰκονιζόμενο πρόσωπο. Ἐπειδή οἱ εἰκόνες εἶναι μόνο σύμβολα, οἱ Ὀρθόδοξοι δέν τίς λατρεύουν, ἀλλά τίς τιμοῦν καί τίς ἀποδίδουν σεβασμό»(3).

            Τελικά δικαιώθηκαν, ἀφοῦ καί μέ ἀπόφαση Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁριστηκε η τιμητική προσκύνηση τῶν εἰκόνων καί ὄχι η λατρευτική προσκύνηση, πού ἀποδίδεται ἀποκλειστικά καί μόνο στόν Τριαδικό Θεό, τόν Πατέρα, τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦμα.

            Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ὅμως δέν κατεδίκασε μόνον τούς εἰκονομάχους, ἐξ ἴσου ἐφιστᾶ τήν προσοχή τῶν πιστῶν της , ὅταν αὐτοί κλίνουν πρός τήν ἄλλη ἀκρότητα τῆς εἰκονολατρίας. Ἔχει σημασία καί βαρύτητα, αὐτό πού προαναφέραμε. Στις εἰκόνες ἡ Ὀρθοδοξία μας ὁρίζει τήν τιμητική προσκύνηση καί ὄχι τή λατρευτική προσκύνηση. Οὔτε μᾶς κατευθύνει στήν ὑλική ὑπόστασή της, πού εἶναι τό ξύλο, τό χρῶμα καί ὁ ὑπόλοιπος στολισμός της. Ἡ προτροπή της εἶναι, ἀσπαζόμενοι τήν εἰκόνα τιμητικῶς καί ὄχι λατρευτικῶς, νά μεταφερόμεθα στό εἰκονιζόμενο πρόσωπο, πού μπορεῖ νά εἶναι τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου ἤ ἑνός Ἁγίου.  Μέ τή στάση αὐτή ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ κατεπολέμησε τούς εἰκονομάχους, ἀλλά κατεδίκασε καί τούς εἰκονολάτρες, πού κακοποιοῦν καί παραποιοῦν τή βαθύτερη σημασία τοῦ συμβόλου, πού εἶναι ἡ εἰκόνα. Γενικῶς ὅμως ἡ λατρευτική προσκύνηση, καί ὄχι ἡ τιμητική προσκύνηση τῶν εἰκόνων, φανερώνει παρέκκλιση ἀπό τό Ὀρθόδοξο φρόνημα καί ὁδηγεῖ στήν εἰδωλοποίηση, δηλαδή σέ μιά μορφή εἰδωλολατρίας. Σέ ἑπόμενο κήρυγμά μας θά ἔχουμε ἀναλυτικό λόγο περί τῶν Ἁγίων Εἰκόνων.

            Συμπληρώνοντας τό θέμα τῶν συμβόλων ἐπιβάλλεται νά σημειωθεῖ πώς αὐτά ἀπό τούς πρώτους χριστιανικούς χρόνους, μάλιστα στήν περίοδο τῶν διωγμῶν, ἔγινε χρήση πολλῶν ἀπό αὐτά. Ὁ ἰχθύς, ὁ Καλός Ποιμένας, ἡ Ἄμπελος, τό Α καί το Ω δηλαδή ἡ ἀρχή καί τό τέλος, πού ἀναφέρονται στό Πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου μας. Ἡ Ἄγκυρα, σύμβολο τῆς ἐλπίδας, τό Γονάτισμα καί ἡ κλίση τῆς κεφαλῆς, ἐξωτερίκευση ταπείνωσης, εὐλάβειας, σεβασμοῦ καί εὐχαριστίας. Ἔχει ἰδιαίτερη σημασία πώς αὐτά τά σύμβολα κατά τούς διωγμούς, ὅσον ἄφηναν ἀνυποψίαστους τούς διῶκτες, τόσον στούς πιστούς προκαλοῦσαν ἱερώτατα συναισθήματα καί ὑπενθύμιζαν αἰώνιες εὐαγγελικές ἀλήθειες. Ἐπί πλέον αὐτά τά σύμβολα ἦταν καί σημεῖα ἀναγνώρισης καί γνωριμίας μεταξύ τῶν πιστῶν, ὅταν ταξίδευαν ἀπό τή μιά πόλη στήν ἄλλη.

            Γιά νά ἐπανέλθουμε στή διάκριση τῆς χρήσης τῶν συμβόλων. Συμπερασματικά αὐτά δέν μᾶς ἐμποδίζουν στή λατρευτική μας ζωή, ἀλλά ἀπεναντίας, βοηθοῦν τόν πιστό νά ἔχει αὐθεντική, γνήσια και οὐσιαστική σχέση μέ τόν Τριαδικό Θεό, τή Θεοτόκο, τούς Ἀγγέλους καί τούς Ἁγίους. Τό ζήτημα δέν εἶναι ἄν χρειάζονται ἤ ὄχι τά σύμβολα καί οἱ τύποι. Σημασία ἔχει ἡ διάκριση τοῦ τρόπου χρήσης τους, χωρίς ἀκρότητες καί ἐπιτηδευμένες ἐνέργειες.  Μέ ἁπλότητα ἐπιβάλλεται νά συνειδητοποιοῦμε πώς τά σύμβολα εἶναι οἱ διευκολύνσεις, οἱ ἀγωγοί, πού μᾶς ἐπιτρέπουν νά μεταφερόμεθα σέ ἀλήθειες ὑπερφυσικές, καί ἀπρόσιτες κάποτε, στήν ἀντιληπτική μας ἱκανότητα.