ΚΥΡΙΑΚΗ 13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011 ¨Η Συμβολική γλώσσα στη λατρεία¨

         ΚΥΡΙΑΚΗ  13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ

Ἕνας σύγχρονός μας διανοούμενος καί στοχαστής, μέ χριστιανικές πεποιθήσεις, σήμερα μακαριστός, σ’ ἕνα βιβλίο του ἔγραφε: «Ἡ Ἐκκλησία μας εἰς ἐποχάς σκότους καί δουλείας, μέ αὐτόν τόν τύπο, μέ τό νά κάνεις τόν σταυρό σου εἰς τό φαγητόν, μέ αὐτό τό εἰκόνισμα, πού εἶναι ἐκεῖ πάνω, ἀπό πάππον καί προπάππον, μέ αὐτό τό τροπάριον πού κάθε τόσο τό λέμε καί στό σπίτι μας, μέ τήν ἀκολουθίαν, μέ ταύτην ἤ ἐκείνην τήν νηστείαν, μέ τίς καμπάνες τῶν Ἐκκλησιῶν ἐπί τέλους, πού δέν μᾶς ἀφήνουν νά ξεχασθοῦν ὁλότερα, διετήρησε τήν πίστιν καί τήν ἔφερε ὡς τώρα, ἀκτῖνα φωτός πολύτιμον, μοναδικήν ἐλπίδα τῆς αὔριον…..» (1)

Ἐνδεχομένως ὁρισμένοι, δέν ἀναγνωρίζουν τήν ἀναγκαιότητα τῶν συμβόλων καί τῶν τύπων. Ἔχει ὅμως ἰδιαίτερη σημασία πώς ἀπό τίς ἀρχές τῆς ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τά σύμβολα καί οἱ τύποι πέρασαν καί καθιερώθηκαν στήν πνευματική καί λατρευτική ζωή τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας. Καί τοῦτο, γιατί ἐκ τῶν πραγμάτων αὐτά κατέστησαν ἀπαραίτητα, ἀφοῦ μ’ αὐτά συγκρατεῖται ἡ οὐσία τῶν πραγμάτων. Ὅπως ἔχει γραφεῖ: «Τό ποτήρι εἶναι ἀπαραίτητο γιά νά συγκρατεῖ τό νερό πού εἶναι ἐν προκειμένω ἡ οὐσία. Ἀκόμη ὁ φλοιός εἶναι ἀπαραίτητος, γιά νά συγκρατεῖ τόν πυρῆνα τοῦ καρποῦ. Κατ’ ἐπέκταση ἔτσι καί οἱ τύποι καί τά σύμβολα εἶναι ἀπαραίτητα γιά νά συγκρατοῦν τήν οὐσία καί νά ἐκφράζουν τήν πνευματική ἀλήθεια. Γι’ αὐτό τόν λόγο τά σύμβολα καί οἱ τύποι μέσα στό Ναό ἀποτελοῦν μιά ὁλόκληρη καί πλήρη «γλῶσσα». Πρέπει νά μάθει ὁ καθένας τή γλῶσσα αὐτή, ἄν θέλει ἡ Λατρεία του νά εἶναι πλήρης, ζῶσα καί λογική. Πρέπει νά μάθει, τί σημαίνουν οἱ τύποι καί τά σύμβολα, γιατί διαφορετικά μένει βωβός, ἀνίκανος, νά ἑρμηνεύσει τίς πνευματικές καταστάσεις, τίς ὁποῖες αὐτά ἐκφράζουν. Οἱ εἰκόνες, οἱ ὕμνοι, τά φῶτα, τά κεριά, τό γονάτισμα, οἱ μετάνοιες, τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, ἡ ἀνύψωση τῶν χεριῶν καί τῶν ματιῶν, τά ἱερά σκεύη καί ἄμφια, οἱ διάφορες κινήσεις τοῦ λειτουργοῦ, τό θυμίαμα, τά ἱερά κοσμήματα, οἱ διάφορες ἐπικλήσεις ὅπως, «Κύριε ἐλέησον», «Παράσχου Κύριε» κ.λπ., ἡ διακόσμηση τῶν Ναῶν, ἡ ἁγιογραφία καί ἡ ἀρχιτεκτονική τους, εἶναι βαθειά ἐνσωματωμένα μέσα στή Λατρεία, κρύβουν μέσα τους μεγάλες ἀλήθειες καί ἔχουν σκοπό νά ἀνυψώσουν τό πνεῦμα καί τήν ψυχήν τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ, ὅσο γίνεται ψηλότερα, στό θρόνο τοῦ Θεοῦ» (2)

Καί πράγματι, ἐνδεικτικά ἄς ἀναφέρουμε μερικά παραδείγματα ἀπό τά τελούμενα στίς Κυριακάτικες λατρευτικές μας συνάξεις. Εἰσερχόμενος ὁ πιστός μέσα στό Ναό γιά νά παρακολουθήσει τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, πού ἐμπεριέχεται στήν ἀκολουθία τῆς Θείας Λειτουργίας, κατευθύνεται στό παγκάρι καί λαμβάνει τό ἕνα ἤ δύο κεριά καί ἀφήνει ὅ,τι ἐπιθυμεῖ, πού εἶναι τό βασικό ἔσοδο τοῦ Ναοῦ γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ἐξόδων του (καθαριότητας, φωτισμοῦ, θέρμανσης, πληρωμῆς νεωκόρου καί ἱεροψαλτῶν καί ἄλλα). Τό κερί ὅμως ἔχει καί τόν συμβολισμό του. Μᾶς θυμίζει τό λόγο τοῦ Χριστοῦ: «’Εγώ εἰμι τό φῶς τοῦ κόσμου» (3) καί ἐκεῖνο, πού εἶπε γιά τούς πιστούς του: «Ὑμεῖς ἐστε τό φῶς τοῦ κόσμου»(4). Μέ τό καθοδηγητικό φῶς τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, καλούμαστε καί ἐμεῖς οἱ πιστοί μέ τό ταπεινό καί συνετό βίωμά μας, νά μεταφέρουμε τίς φωτεινές ἀλήθειες τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ στό ἄμεσο καί τό εὐρύτερο γνωστό μας περιβάλλον.

Στη συνέχεια μετά τό ἄναμμα τοῦ κεριοῦ ὁ πιστός κατευθύνεται στά προσκυνητάρια. Ἐκεῖ ὑπάρχουν οἱ εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου Παναγίας, τοῦ ἁγίου τοῦ Ναοῦ καί τοῦ ἁγίου τῆς ἡμέρας. Μέ αὐτή τή σειρά προσκυνοῦμε, χωρίς νά χρειάζεται, αὐτήν τή στιγμή νά περνοῦμε τό πλῆθος τῶν πιστῶν καί νά κατευθυνόμαστε στίς εἰκόνες τοῦ Τέμπλου. Αὐτό, ὅσοι τό ἐπιθυμοῦν, μποροῦν νά τό πράξουν μετά τή λήξη τῆς ἀκολουθίας. Διαφορετικά δημιουργοῦμε ἀταξία καί χωρίς νά θέλουμε προκαλοῦμε τό ἐκκλησίασμα νά κάμνει λογισμούς, πού δέν ταιριάζουν στήν ἱερότητα τοῦ χώρου καί τῶν τελουμένων.

Ἀφοῦ τελειώσουμε τό ἄναμμα τοῦ κεριοῦ καί προσκυνήσουμε τίς εἰκόνες τοῦ προσκυνηταρίου, παίρνουμε τή θέση, γιά νά παρακολουθήσουμε τά τελούμενα.

Κατά τή διάρκεια τῆς τέλεσης τῆς Θείας Λειτουργίας ὑπάρχουν ἀρκετά σημεῖα συμβολικά και τυπικά. Νά περιοριστοῦμε σέ δύο κεντρικά. Ἡ Μικρά Εἴσοδος. Ἐνῶ οἱ ψάλτες ψάλλουν τό Ἀπολυτίκιο τῆς Κυριακῆς ἤ τοῦ ἁγίου πού ἑορτάζουμε, γίνεται ἡ Μικρά Εἴσοδος. Ὁ ἱερουργός κρατώντας στό ὕψος τοῦ μετώπου του τό ἱερόν Εὐαγγέλιο κάμνει μία περιφορά στό Ναό καί ξανατοποθετεῖ τό Εὐαγγέλιο στήν Ἁγία Τράπεζα. Αὐτή ἡ τελετουργική του πράξη συμβολίζει τόν ἐρχομό τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ στόν κόσμο μας, ὡς τοῦ μοναδικοῦ Διδασκάλου. Φανερώνει τό κήρυγμα, πού ἀπεκάλυψε στόν κόσμο μας μέ τίς ὕψιστες ἀλήθειες του Εὐαγγελικοῦ Του λόγου. Ὁ ἱερουργός, ὅταν φθάσει στό ὕψος τοῦ Δεσποτικοῦ εὐλογεῖ καί ὑψώνοντας τό Εὐαγγέλιο ἐκφωνεῖ: «Σοφία, όρθοί». Καθιστᾶ προσεκτικούς τούς πιστούς. Τό Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ σοφία, γιατί εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεανθρώπου. Σηκωθεῖτε ὀρθιοι, γιά νά τιμήσετε τόν ἐρχόμενο Κύριο. Ὁ ἱεροψάλτης, ὡς ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ λαϊκοῦ στοιχείου, μετά τήν ἐκφώνηση τοῦ ἱερουργοῦ, προτρέπει τούς πιστούς: «Δεῦτε προσκυνήσωμεν», ἐλᾶτε νά προσκυνήσουμε μπροστά στό Χριστό. Τή στιγμή τῆς Μικράς Εἰσόδου προηγεῖται τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἡ ἀναμμένη λαμπάδα, πού τή φέρει ὁ νεωκόρος ἤ ἄλλο πρόσωπο. Συμβολίζει αὐτή τό ἔργο τοῦ Τιμίου Προδρόμου, πού προετοίμασε τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ.

Νά ἀναφέρουμε τή δεύτερη συμβολική πράξη τῆς Θείας Λειτουργίας, τή Μεγάλη Εἴσοδο. Ὁ ἱερουργός μέ κάθε ἐπισημότητα μεταφέρει τά Τίμια Δῶρα ἀπό τήν προσκομιδή στήν Ἁγία Τράπεζα καί τά ἀποθέτει στό κέντρο αὐτῆς. Ἡ Μεγάλη Εἴσοδος συμβολίζει τήν πορεία τοῦ Κυρίου πρός τό Πάθος καί τό Σταυρικό Του θάνατο.

Περιοριστήκαμε σέ ἐλάχιστα παραδείγματα τῆς συμβολικῆς γλώσσας τῆς Ὀρθοδόξου λατρείας μας γιά νά συνειδητοποιήσουμε τήν ἀναγκαιότητά της. Χωρίς νά κάνουμε ἀναφορές στά ἱερά ἄμφια, στά λειτουργικά σκεύη καί στά ἐπί μέρους τῆς ἀκολουθίας τῆς Θείας Λειτουργίας. Στή συνέχεια τῶν Κυριακάτικων συνάξεων, θά ἔχουμε εὐκαιρίες νά ἑρμηνεύουμε καί νά ἀναλύουμε τά σύμβολα καί τούς τύπους, πού θά συναντοῦμε.